| Navigasyon |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
HAKASYA ÖZERK CÜMHURIYETI
Tarihi
Hakaslar Türk boyu olup Güney Doğu Sibirya da yaşamaktadır. Hakaslar 18. yy. da Sovyetler Birliğine katılırnş, 1930 da Özerk bölge statüsüne kavuşmuşlardır. Hakaslar Budist, ürtodoks, Hristiyan ve Müslüman inancına sahiptirler.
Hakasların iki biıı yılı aşan tarihleri onların bir Kırgız grubu olduğunu göstermektedir.
Tanrı Dağı Kırgızlarının dünyaca ünlü büyük destanları Manas da bu tarihi olaydan bahsetmektedir. Manas Dcstanı'nın anlattığına göre Tanrı Dağı Kırgızları Yenisey bölgesinden bugünkü vatanlarıiki Manas Han önderliğinde göç etmişlerdir. IXX yüzyıl Çin kaynakları Kırgızlardan "Heges" veya "KieKiaSe" adıyla bahsetmektedir. Sonraki yıllarda Tanrı Dağı Kırgız boylarının Müslümanlaşma ve yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Y'enisey Kırgızları'nın ayrı bir kiınlik benimsemesini ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu doğurmuştur.
Coğrafi Yapı
Yiizölçümü 61.900 km2 dir.
Yenisey Irmağının yukarı kesimindeki geniş Minusiıısk Havzasının batı yarısında yer alır. Yenisey Irmağının kollarından, Abakan Irmağı bölgenin ortasından geçer. Irmak vadisinin güneyinde, Karagoş Dağında 2.930 m'ye kadar yükselen Batı Sayan Dağları bulunur. Kuzeyindeki Akaban ile Kuznetsk Alatau Dağlarının cn yüksek noktasıyla 2.178 m yüksekliğindeki Verhni Zub'dur. Kapalı havuzda kurak ve sert bir kara iklimi egemendir. Bu nedenle alçak kesimler bozkırlar ve ormanlık alanlarla kaplıdır. Ama 1954'ten sonra özelliklede Bakir ve boş topraklann çoğu tarıma açılmıçtır. Dağlar çam, köknar ve ladin ormanlarıyla kaplıdır.
Hakaslar eskiden göçebe olaıı Sibiryalı bir Türk halkıdır. Ama göniimüzde bölge nüfusunun yaklaşık % 80'ini Ruslar oluşturur.
Toplam nüfıısu 498.384 olan Hakas Mulıtar Bölgesi nüfusunun ancak % 11.1'i Türk'dür.
1989 nüfus sayımına göre nüfusları 110.000 olan Hakas'lar başlıca Krasnoyarsk Kray'ına bağlı olan Hakas Muhtar Bölgesinde yaşamaktadırlar. Hakasların Kırgız ve Sagay diye iki kolu bulunur.
İdari Yapı
İdari merkezi Abakan'ın dışında Minusinsk kenti bulunmaktadır.
Güney Doğu Sibirya'da bulunan bu bölge, Rusya'nın Krasnoyarks vilayetine bağlıdır. Rıısya'nın oluşumunda ve 18. yüzyılda Rusya'ya katılmış, 1930'da Muhtar Bölge olarak yer almıştır.
Ekononıik Yapısı
Hakas Muhtar Bölgesi, ekonomik kaynaklardan kömür, demir, altın, mermer vs. sanayi bakımından zengindir. Ayrıca kereste işletme sanayii gelişmiştir. Ekonomi tarım ve hayvancılığa (özellikle küçükbaş) dayanmaktadır. Bitki üretimi de yeterli düzeydedir.
Koyun ve keçi besiciliği hala önemli bir ekonomik etkinliktir. Alçak kesimlerde gerçekleştirilen sulama projeleri otlaklarda beslenen hayvan sayısını, ekili arazilerin yüzölçümünü ve başta buğday, yulaf, darı ve patates olmak üzere tarımsal üretimi artırmıştır. Rusların bölgeye yerleşmesinede etkili olan bakır madenciliği 18. yy'dan beri önemini korumaktadır. Abaza ve Teya'da zengin demir cevherleri. yukarı Çulım'da altın, Çemogorsk'ta kömür, Aksiz'de barit çıkartılmaktadır. Bölgede ayrıca bakırtungsten yatakları da vardır. Ormanlar önemli bir kereste kaynağıdır.
Nüfus
Enerji
1980'lerin başında Yenisey Irmağı üzerindeki Sayanagorsk'ta yapılan 6.400 megavat kapasiteli hidroelektrik santralından Minusinsk Havzasındaki sanayi için gerekli enerjinin sağlanması planlanmış ve elektrik enerjisi gereksinimini karşılamaktadır.
Eğitim ve Kültür
Hakasya'da 269 ortaokulda (91 bin öğrenci), 7 Anaokulunda (770 öğrenci), 1 üniversitede (6500 öğrenci) bulunmaktadır. Eğitim sistemi devletin mülkiyetindedir. Burada yılda 15.000 kitap, 1 detgi (2200 tiraj), 1 gazete bulunmaktadır. 250 kütüphane, 1 müze^ 1 tiyatro, 280 kliip vardır.
Dil
Hakas'ca Uygur şivesine yakındır. Bugün bir yazı diline sahip olan Hakaslar'ın dil ve edebiyat enstitüleri mevcuttur.
Güney Sibirya'da yaşayan Hakas Türklerinin kullandığı Türk lehçesi, Türk dillerinin sınıflandınlmasında Doğu Türkçesi öbeğine girer. Hakaslar Çarlık döneminde zorla kabul ettirilen Kiril alfabesini Sovyet Devriminden sonra bırakıp Latin alfabesine geçmişler, ama 1939'dan sonra yeniden Rus alfabesini kullanmak zorunda kalmışlardır. Moğolca ve Çince öğelerin de rastlandığı Hakasça'nın sözcük dağarcığı daha çok ortak Türkçe'nin sözcüklerinden oluşur. Belli başlı ses değişimlerine ömek olarak b/p (bar "var" / Par, biz / pis). d/z (aday "ayak" / azak), y/c (yahşi "güzel" / cahşi, yıl / cıl), z/s (yüz / çüş) gösterilebilir.
Hakaslar zengin bir halk edebiyatı geleneğine sahiptirler. Türkolog W. Radloffun Hakas lehçesi edebiyatı ve etnografyasıyla ilgili geniç çalışmaları vardır.
HAKAS TÜRKÇESINDE SAYILAR
| Hakas Türkçesi |
Türkiye Türkçesi |
Hakas Türkçesi |
Türkiye Türkçesi |
HakasTürkçesi |
Türkiye Türkçesi |
| bir |
bir |
segiz |
sekiz |
altan |
altniış |
| iki |
iki |
dokuz |
dokuz |
hitton |
yetmiş |
| üs |
üç |
on |
on |
sigiz on |
seksen |
| dört |
dört |
yihibitgı |
yirmi bir |
doguz on |
doksan |
| bis |
beş |
otuz |
otuz |
hüz |
yüz |
| alti |
altı |
hırıh |
kırk |
hüz yuz |
bin |
| yedi |
yecli |
illi |
elli |
tüben |
on bin |
[Terorist PKK] [Türk Kalemleri] [Türk Dili] [Türk Müziği] [Türk Tarihi] [Haberler] [Turan Eller] [Kitaplar] [Türkçe Adlar] [Web Okulu] [Çocuk Bahçesi] [Diğer Sayfalar]
|
|
|
|
|
|
|
| |
Bugün 134 ziyaretçi (175 klik) kişi burdaydı!
| | | | |
